Dziadkowie i wnuki przy stole – jak pogodzić to, co smaczne z tym, co zdrowe?

Prawidłowo zbilansowana dieta powinna zaspokajać zmieniające się potrzeby organizmu. Przygotowywanie posiłków, które będą odpowiednie i akceptowalne dla wszystkich członków rodziny jest czasem trudną sztuką, choć warto pamiętać o tym, że w tej materii najważniejszy jest rozsądek i szukanie kulinarnego kompromisu.

Włączanie warzyw do posiłków dzieci bywa dla dorosłych niemałym wyzwaniem, ponieważ jest to grupa produktów, z którą maluch może oswajać się dość trudno. Przygotowując posiłek dla dziecka, warto postawić na stałą ekspozycję, czyli proponowanie malcowi warzyw do każdego posiłku. Dziecko powinno mieć także możliwość wyboru między kilkoma produktami, aby mogło zdecydować, które warzywo wybierze.

Wybierając warzywa do posiłków dla seniorów, kierujemy się przede wszystkim ich lekkostrawnością, ponieważ z wiekiem praca jelit i żołądka może ulec pogorszeniu. Jeżeli występują objawy ze stronu układu pokarmowego przy wyborze warzyw zwróćmy uwagą na formę podania. Warto więc, by obok surówek znalazły się warzywa gotowane lub pieczone, łagodniejsze dla przewodu pokarmowego. Jeśli do drugiego dania proponujemy surówkę z kapusty (która może zwiększać produkcję gazów w jelitach), jako alternatywę przygotujmy pieczone warzywa dyniowate czy gotowaną fasolkę szparagową.

Choć cenniejsze dla naszego organizmu są produkty pełnoziarniste, ich obecność w diecie – zarówno dziecka, jak i seniora, wcale nie jest taka oczywista. Ze względu na lekkostrawność, seniorzy czasem chętniej wybierają białe pieczywo, czy drobne kasze. Ten wybór należy zaakceptować, ponieważ duży dyskomfort związany ze spożyciem posiłku zbyt ciężkostrawnego, może skutecznie zniechęcić seniora do jedzenia. Z kolei dla dziecka jasne produkty zbożowe często mogą wydawać się po prostu bardziej bezpieczne. Preferowanie produktów o jasnych, neutralnych barwach dotyczy głównie dzieci w wieku przedszkolnym, u których często występuje rozwojowa wybiórczość pokarmowa¹.

Mają one tendencję do wybierania produktów jasnych, neutralnych, ponieważ w ich oczach barwy jasne są bardziej bezpieczne i znajome (przypominają mleko mamy). Dlatego właśnie maluchy chętniej sięgają po białe pieczywo, jasne makarony, płatki kukurydziane itp., a niechętnie po np. produkty zielone, które w ich oczach są czymś mniej znajomym i bezpiecznym.

Warto oczywiście sukcesywnie zwiększać w diecie malca udział produktów pełnoziarnistych – okresowo zmieniając pieczywo, do warzywnych potrawek i zup dodając kasze i zastępując płatki kukurydziane na mleku kolorowymi owsiankami z owocami.

Białko to makroskładnik, który jest niezbędny w procesie budowy nowych komórek i tkanek w rozwijającym się organizmie. Ponadto, białka są elementami wielu enzymów, hormonów i innych związków regulujących pracę organizmu. To właśnie białka budują przeciwciała wspomagające naszą odporność, odgrywają także ważną rolę w transporcie tlenu. Dzieci powinny spożywać około 1,1g białka na każdy kilogram masy ciała/dzień. W przypadku zdrowych seniorów, zapotrzebowanie na ten makroskładnik waha się między 1 a 1,2g na kg masy ciała/dzień (wyższą wartość przyjmujemy dla seniorów o niższej masie ciała)². Zaleca się, by udział energii z białka wynosił ok. 18 % (15%-20%).

Aby zapewnić organizmowi odpowiednią ilość białka, warto zadbać o to, by w każdym głównym posiłku pojawiły się produkty, które są jego dobrym źródłem: mięso (głównie drób), ryby, nabiał czy jaja. Dobrze, jeśli część białek pochodzi z produktów roślinnych, takich jak fasola, ciecierzyca, soczewica czy bób. Suche nasiona roślin strączkowych doskonale sprawdzają się jako dodatek do zup, gulaszów lub jako podstawa do past kanapkowych.

Przygotowując potrawy mięsne, warto zadbać o ich lekkostrawność. Zarówno dzieci, jak i seniorzy powinni unikać panierowanych mięs smażonych w głębokim tłuszczu. Zdecydowanie lepiej sprawdzą się potrawy, w których mięso czy ryba, zostały poddane duszeniu, pieczeniu lub gotowaniu. Twarde, trudne do pogryzienia kawałki będą zniechęcające zarówno dla najmłodszych, jak i dla najstarszych członków rodziny, stąd warto zadbać o to, by mięsne składniki potrawy były miękkie i łatwe do przeżucia. Ze względu na zmniejszoną produkcję śliny, osobom w wieku podeszłym trudniej spożywa się pokarmy suche, takie jak ryż z porcją mięsa czy kaszy. Rozwiązaniem, które ułatwia spożywanie posiłków, jest przygotowywanie delikatnych sosów, czy warzywno-mięsnych potrawek o bardziej wodnistej konsystencji.

W zbilansowanej diecie jest oczywiście miejsce dla zdrowych tłuszczów, pochodzących z olejów, oliwy z oliwek, awokado, pestek, nasion, orzechów, czy tłustych ryb morskich. Te zawarte w tłustych rybach są szczególnie ważne dla prawidłowej pracy mózgu; wspierają także pracę układu odpornościowego. Zarówno dzieci, jak i seniorzy, powinni unikać potraw wysokotłuszczowych, dlatego dobrze jest, gdy ten składnik diety pojawia się we wszystkich posiłkach, ale w zalecanych ilościach. Dieta dzieci powyżej trzeciego roku życia oraz młodzieży powinna dostarczać maksymalnie 30-35% tłuszczu³ (wyższy udział procentowy tego makroskładnika jest rekomendowany w diecie niemowląt, ze względu na duży udział w ich diecie mleka – mamy lub modyfikowanego). Dieta zdrowego seniora powinna natomiast dostarczać około 20-35% tłuszczów. Ponieważ tłuszcze cechują się wysoką kalorycznością (ok. 9kcal/1g), należy kontrolować ich ilość w posiłkach. Stąd, zaleca się, by oleje, masło czy orzechy odmierzać za pomocą łyżki lub łyżeczki.

Unikajmy nadmiaru soli, zamiast używania jej do potraw postawmy na aromatyczne zioła.

Dbając o prawidłową dietę całej rodziny, nie można zapominać o nawodnieniu. Jeśli występuje problem z neutralnym smakiem wody, warto przygotować domową wodę smakową z dodatkiem cząstek soczystych owoców, bazylii, mięty czy imbiru.

Planując posiłek dla wielopokoleniowej rodziny, warto podejść do tematu zdroworozsądkowo. Chcąc wyjść naprzeciw różnorodnym preferencjom smakowym wszystkich domowników, zadbajmy o to, by podczas wspólnego posiłku mieli oni wybór – między dwoma wartościowymi składnikami. Warto wspólnie ustalać plan posiłków – aby każdy członek rodziny czuł, że jego zdanie jest brane pod uwagę. Pamiętajmy o tym, że seniorzy mają często jasno określone upodobania odnośnie posiłków i niechętnie wprowadzają do swojej diety nowości. Rozmowa i wspólne szukanie kulinarnego kompromisu mogą nam oszczędzić gotowania kilku potraw jednocześnie i niepotrzebnego napięcia.

Doskonałą metodą na zwiększenie zainteresowania jedzeniem, zarówno najmłodszych, jak i najstarszych członków rodziny, jest zaangażowanie ich w przygotowywanie potraw. Dzieci poznają otoczenie poprzez doświadczanie i uczą się – poprzez naśladowanie, dlatego tak chętnie angażują się w pomoc przy przygotowywaniu posiłków. Włączając malca do pracy w kuchni, oswajamy go z nowymi bądź nielubianymi produktami. Dziecko chętniej zje posiłek, który samodzielnie przygotowało. Seniorzy, zwłaszcza ci, którzy ze względu na stan zdrowia zamieszkali ze swoimi dziećmi, mogą postrzegać siebie jako obciążenie, które nakłada na pozostałych członków rodziny dodatkowe obowiązki.

Ponadto samodzielne przyrządzanie potraw daje osobom starszym możliwość dostosowania ich do swoich upodobań, które mogą być specyficzne i trudne do zmiany. Wspólne gotowanie to także świetny sposób na spędzenie czasu w gronie najbliższych i wymianę kulinarnych doświadczeń. Babcie czy dziadkowie to często prawdziwa skarbnica wyjątkowych przepisów, z której warto czerpać, by zachować kulinarne tradycje swojej rodziny.

Przy wspólnym stole warto zadbać o miłą i przyjazną atmosferę, bo tylko ta sprzyja budowaniu prawidłowych relacji z jedzeniem. Zarówno dzieci, jak i seniorzy wykazujący często większe trudności żywieniowe (zaburzenia łaknienia, lęk przed jedzeniem, zaburzenia smaku i zapachu), powinni czuć się przy stole przede wszystkim komfortowo i bezpiecznie.

Zamiast próbować nowych smaków, kolorów, konsystencji, osoba z trudnościami może wycofywać się i odmawiać jedzenia. Pozostali członkowie rodziny powinni mieć świadomość, że brak akceptacji i zrozumienia trudności żywieniowych, mogą prowadzić do sytuacji, w której jedzenie będzie jedyną rzeczą, którą malec czy senior będzie chciał samodzielnie kontrolować. Skutkiem tego może być jeszcze większe ograniczanie jedzenia przy wspólnym stole. Seniorzy wykazujący lęk przed jedzeniem lub mierzący się z dużym spadkiem apetytu chcą decydować, jakie produkty trafią na ich talerz, ile zjedzą i czy w ogóle zjedzą. Najbliżsi powinni dać im możliwość wyboru z poszanowaniem ich autonomii. Przy stole warto zachować neutralny stosunek do jedzenia, aby nie tworzyć zbędnych napięć i konfliktów. Dzieci w wieku przedszkolnym odmawiają spożywana dużej liczby produktów, często zawężając swój żywieniowy repertuar do kilku ulubionych dań, co może prowadzić do sytuacji, w której rodzice czy dziadkowie będą uciekać się do różnych metod namawiania do jedzenia. Ważne, aby rodzina nie wpadła wtedy w pułapkę przygotowywania dziecku „specjalnego” menu, opartego np. o ulubione frytki, nuggetsy czy tylko naleśniki. Warto zadbać o różnorodność kolorów, smaków, konsystencji po to, aby nie utrzymywać ograniczeń żywieniowych dziecka, które powinno w naturalny sposób z nich „wychodzić”. Jeśli trudności w żywieniu dziecka nasilają się z wiekiem, dziecko ma bardzo ograniczony repertuar zjadanych produktów, następuje spadek masy ciała lub też dziecko staje się coraz bardziej apatyczne – to znak, że warto skorzystać z pomocy specjalisty. W niektórych przypadkach, wybiórczość rozwojowa przekształca się w dużo poważniejsze trudności w żywieniu, które wymagają specjalistycznej interwencji i włączenia np. terapii karmienia.

Mały alergik przy wielopokoleniowym stole

Alergie pokarmowe u dzieci to wyzwanie, z którym musi mierzyć się wiele rodzin. Komponując menu dla wielopokoleniowej rodziny, w której jest mały alergik, należy oczywiście uwzględnić ewentualne eliminacje, aby proponowane posiłki były dla malca bezpieczne. Rewolucjonizowanie rodzinnego jadłospisu warto jednak zacząć od wspólnej rozmowy, aby każdy z domowników wiedział, dlaczego pewne elementy diety ulegną zmianie.

Zdecydowanie lepszym rozwiązaniem jest modyfikowanie dotychczas spożywanych posiłków w taki sposób, by nie zawierały szkodliwych alergenów. Warto też edukować pozostałych członków rodziny, również seniorów, o zagrożeniach płynących z odstępowania od diety eliminacyjnej. Należy uświadamiać dziadków, że nawet niewielka ilość alergenu może powodować wystąpienie nieprzyjemnych dolegliwości.

Klucz to rozmowa

Przygotowywanie potraw dla wielopokoleniowej rodziny to sztuka kompromisu i lekcja tolerancji dla odmiennych preferencji. Odpowiadając na różnorodne potrzeby domowników, czasem jesteśmy zmuszeni przygotowywać wiele potraw w ramach jednego posiłku. Aby tego uniknąć – rozmawiajmy z najbliższymi o tym, jak organizować kulinarne życie rodziny. Warto wspólnie planować posiłki i angażować wszystkich domowników w ich przygotowanie. Życie w wielopokoleniowym domu może być niezwykłym doświadczeniem, bardzo rozwijającym zarówno dla dzieci, jak i dla dziadków. Dbajmy więc o dobrą atmosferę przy wspólnym rodzinnym stole, by posiłki były cennym czasem spędzonym w gronie rodziny, a nie źródłem napięć i nieprzyjemnych emocji.